HISTORIA BALETU

…Taniec to sztuka bez reszty ogarniająca człowieka i otwierająca przed nim wymiar duchowy (…) taniec istniał zawsze, od praczasów, to właściwy język ludzkości…jest człowiekowi wrodzony jak mowa…to potrzeba, z którą się rodzimy, ale podobnie jak mowy, trzeba się go uczyć…

/Bejart/

Maurice Bejart

Maurice Béjart, (01.01.1927 – 22.11.2007) francuski tancerz i choreograf, założyciel i kierownik cenionych w świecie zespołów baletowych Ballet de l’Etoile,  Balet XX wieku oraz Béjart Ballet Lausanne. Założyciel kilku szkół baletowych, m.in. École Mudra w Brukseli oraz École-atelier Rudra w Lozannie. Od 1994 do śmierci – członek francuskiej Akademii Sztuk Pięknych (l’Académie des Beaux-Arts).

Balet jest rodzajem widowiska teatralnego, którego zasadniczymi elementami są: ruch, muzyka i oprawa scenograficzna, podporządkowane wspólnej myśli przewodniej. Głównym ośrodkiem wyrazu jest taniec, oparty na określonej technice, wykonywany przez tancerzy w takt zgodnej z treścią i nastrojem muzyki, w otoczeniu odpowiednio dobranych dekoracji i kostiumów. Wykonawcami są zawodowi tancerze, szkoleni od wczesnych lat życia w określonej technice ruchu. Najbardziej wszechstronną techniką tańca scenicznego jest taniec klasyczny.

Taniec klasyczny ma na celu wykształcenie harmonii i piękna tańca. Wyrabia on doskonałą dyscyplinę ruchową poprzez stałą konstrukcję lekcji, ćwiczenia przy drążku i na środku. Taniec klasyczny to utworzona przez choreografa kombinacja ustalonych kroków i póz, dla oznaczenia których używana jest terminologia francuska. Różnica między pojęciem tańca klasycznego, a pojęciem baletu polega na tym, iż termin balet odnosi się do spektaklu odbywającego się na scenie, natomiast termin taniec klasyczny należy wiązać z techniką, jakiej używają tancerze.

Taniec klasyczny wywodzi się z renesansowych tańców dworskich udoskonalonych na dworze Ludwika XIV, który wykształcił pierwszych zawodowych choreografów i pedagogów. W przedstawieniach baletu dworskiego, odbywających się w salach i ogrodach pałacowych, brała udział arystokracja i członkowie rodziny królewskiej. Taniec stał się w tamtych czasach niezbędną umiejętnością i stanowił element wychowania, wprowadzany od najmłodszych lat. To właśnie w epoce renesansu pojawiła się postać zawodowego mistrza tańca, który wymyślał i organizował balety dworskie, a prywatnie nauczał kroków, ruchów, obrotów oraz ukłonów. Dlatego też za najstarszą szkołę tańca klasycznego uważa się szkołę francuską. U podstaw jej powstania leży działalność włoskich nauczycieli tańca, zwanych professore di ballare. Do Francji sprowadziła ich Katarzyna Medycejska, Włoszka która w 1533 r. poślubiła króla Francji Henryka II.

Na dworze francuskim włoscy professore di ballare byli wysoko cenieni i hojnie opłacani. Jeden z nich Virgilio Bracesco w 1570 r. został mianowany oficjalnie baladin du Roi, czyli królewskim instruktorem tańca. Pierwszym Francuzem noszącym ten tytuł był Michael Lacomte. Przystosował on zdobycze włoskich mistrzów tańca do potrzeb francuskich widowisk dworskich. W miarę podnoszenia się poziomu artystycznego widowisk dworskich komponowano coraz trudniejsze i bardziej skomplikowane układy tancerzy. Z tego tytułu w 1661 r. w Paryżu król Ludwik XIV powołał do życia Królewską Akademię Tańca.

Zasady tańca klasycznego skodyfikował w roku 1820 Carlo Blasis w swoim dziele „Trattato sull’arte della danza” („Traktat o sztuce tańca”), tworząc system dokładnie opracowanych ruchów ciała, oznaczonym terminologią francuską. System ten został doprowadzony do perfekcji w okresie romantyzmu, kiedy tancerki zaczęły używać usztywnionych baletek zwanych pointami, dzięki którym mogły wspinać się na czubki palców. 12 marca 1832 r. Opera Paryska wystawiła „Sylfidę” – balet oparty na szkockiej legendzie o leśnej niematerialnej istocie zakochanej w człowieku. Data ta uznawana jest za początek ery romantyzmu w balecie. Sylfidą w czasie paryskiej prapremiery baletu była Maria Taglioni (1804-1884), jedna z największych tancerek w dziejach baletu, córka włoskiego baletmistrza Filippo Taglioni. Tancerka ta jako pierwsza wykonała całe przedstawienie wyłącznie na czubkach palców. Maria Taglioni wniosła wiele cennych wartości do wykonawstwa tanecznego, a jej wygląd, wdzięk i zwiewna lekkość sprawiły, iż stała się ona ucieleśnieniem romantycznych ideałów tamtego okresu.

Balet w Polsce pojawił się już w XVI wieku za sprawą królowej Bony, która sprowadziła na dwór wawelski zespoły włoskich tancerzy. W następnych wiekach balet w Polsce należał do ulubionych rozrywek dworskich, zwłaszcza za panowania Władysława IV. Pierwszy balet polski powstał jednak dopiero w II połowie XVIII wieku, a pierwszą formą były balety dworskie, zakładane przez potężnych magnatów polskich w ich siedzibach.

Największy wkład w udoskonalenie współczesnej techniki tańca klasycznego wnieśli Enrico Cecchetti i Agrypina Waganowa. Enrico Cecchetti był wybitnym pedagogiem, pracującym nie tylko w Mediolanie, ale również w Londynie, Petersburgu i Warszawie. Jego praca pedagogiczna wywarła istotny wpływ na wysoki poziom techniki takich słynnych gwiazd baletu rosyjskiego jak: Pawłowa, Niżyński czy Fokin. Sprawował on opiekę pedagogiczną nad Baletami Rosyjskimi Diagilewa i zespołem Anny Pawłowej. W swojej metodzie pedagogicznej Cecchetti nie ograniczał się do biernego kontynuowania zasad nauczania swoich poprzedników. Starał się je unowocześnić i przystosować do potrzeb nowej, już progu XX wieku sztuki baletowej. Wyznaczył on osiem kierunków ruchu w kwadracie, będącym odpowiednikiem sceny lub sali baletowej. Lata trzydzieste XX wieku można uznać za okres intensywnych prac nad metodyką nauczania tańca klasycznego. Szczególne zasługi na tym polu położyła Agrypina Waganowa, uznana za Twórczynię radzieckiej szkoły tańca klasycznego. Agrypina Waganowa kładła szczególny nacisk na plastyczną miękkość górnej połowy tułowia i rąk, na harmonijną koordynację ruchów i czystość klasycznych linii. Szkoła radziecka kontynuowała tradycje szkoły francuskiej uwzględniając swój specyficzny charakter wyrażający się w swoistej miękkości, lekkości i ekspresji. Podręcznik Agrypiny Waganowej, zatytułowany „Zasady tańca klasycznego” (1934) stał się podstawą nauczania we wszystkich szkołach radzieckich, a przełożony na różne języki – w tym na język polski – spopularyzował metodę Waganowej na świecie.

Do najbardziej znanych baletów, w których wykorzystuje się technikę tańca klasycznego, można zaliczyć:

• „Romeo i Julia” – S. Prokofiewa,
• „Giselle” – A. Adama,
• „Coppelia” – L. Deliba,
• „Sylfidy” – F. Chopina,
• „Don Kichot” – L. A. Minkusa,
• „Spartakus” – A. Chaczaturiana,
• „Jezioro Łabędzie” – P. Czajkowskiego.

Za najsłynniejsze tancerki klasyczne uważane są:

• Maria Taglioni,
• Fanny Elssler,
• Anna Pawłowa,
• Maja Plisiecka
• Margot Fonteyn,
• Alicia Alonso,
• Natalia Makarowa.

Do najsłynniejszych tancerzy klasycznych należą:

• Wacław Niżyński,
• Rudolf Nuriejew,
• Michaił Barysznikow.

Wykorzystane materiały pochodzą z:

• R. Baiocchi, Wielka księga baletu, Wydawnictwo Olesiejuk, Ożarów Mazowiecki 2009.
• A. L. Haskell, Balet, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1965.
• F. Parnell, Moje życie w sztuce tańca. Pamiętniki 1898-1947, Wyd. Grako, Łódź 2003.
• J. Pudełek, Z historii baletu, Centralny Ośrodek Upowszechniania Kultury, Warszawa 1981.
• I. Turska, Krótki zarys historii tańca i baletu, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1983.
• I. Turska, Materiały do nauczania historii tańca, Centralny Ośródek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego, Warszawa 1976.
• R. W. Zacharow, Iskusstwo baletmiejstiera (Sztuka baletmistrza), Moskwa 1954.

Wykorzystane zdjęcia pochodzą ze stron:

pl.wikipedia.org
www.balet.pl
www.cecchetti.co.za
www.balerinagallery.com
www.baletinas.deviantart.com
www.balet.pl
www.pbase.com